Universitair Centrum Psychiatrie UMCG

Atelier PRO en Vakwerk Architecten werkten in opdracht van het Universitair Medisch Centrum Groningen aan een nieuwe psychiatrische afdeling. In het gebouw moesten naast zorg ook onderwijs en onderzoek een plek krijgen; daarbij is het belangrijk dat patiënten zo min mogelijk het gevoel hebben dat ze in een psychiatrisch ziekenhuis verblijven én dat ze in verbinding blijven met de maatschappij. In het ontwerp spelen drie uitgangspunten daarom een centrale rol: dat mensen wakker worden met de zon; dat ze omringd worden door betekenisvolle ruimtes, en dat ze zoveel mogelijk normaliteit ervaren.

Psychische zorg midden in de maatschappij

Het nieuwe Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) vervangt de bestaande, verouderde huisvesting uit de jaren zestig, en is onderdeel van een grotere vernieuwingsoperatie - 'UMCG bouwt'. De nieuwbouw bestaat uit een poliklinisch entreegebouw met therapie- en onderzoeksruimtes en een kliniek met dagbehandeling- en patiëntenkamers, die verbonden zijn door twee 'kloostergangen' rond een groene binnentuin. De kliniek met de kamers, waar patiënten eventueel langer verblijven, zijn bewust aan de stadskant van het complex ontworpen, naast de Oosterparkbuurt en gericht op het oosten - en daarmee de zonsopgang; de polikliniek, waar mensen - al dan niet van buitenaf - voor een afspraak komen, ligt juist aan de kant van het Centraal Medisch Complex van het UMCG.

“Wakker worden met de zon”: daglicht door de dag heen

"Daglicht is cruciaal voor iedereen, maar vooral voor kwetsbare groepen zoals mensen met een psychische aandoening. Daarom is daglicht het belangrijkste uitgangspunt in ons ontwerp," Ellen van der Wal, Vakwerk Architecten.

Door de oriëntatie op het oosten hebben de patiëntenkamers in het UCP allemaal ochtendlicht. Dankzij het ochtendlicht kunnen patiënten 's ochtends in hun vensterbank gaan zitten met de zon op hun gezicht. Licht is echter niet alleen ’s ochtends belangrijk, maar de hele dag door, omdat het de hele dag door invloed heeft op het menselijke bioritme; daarom 'volgt' het licht de patiënten van het UCP, met middag- en avondlicht in de huiskamers en een overdadigheid aan daglicht in de gangen.

De publieke patio: buitenruimte is een basisrecht

Het is belangrijk dat mensen binnen daglicht ervaren, maar het is net zo belangrijk dat mensen, wáár ze zich ook bevinden, toegang hebben tot goede, riant opgezette buitenruimte, met veel daglicht, veel groen en veel sfeer. Centraal in het gebouw ligt daarom een ruim opgezette binnentuin, een weldadige tuin met een groot terras op de zon. Deze ruimte is voor iedereen in het UCP toegankelijk: zowel voor patiënten en hun bezoek, als voor medisch personeel en onderzoekers; de patiënten op de meer gesloten afdelingen hebben hun eigen, meer besloten binnentuinen – maar ook zíj hebben toegang tot buitenruimte.

Verbinding met de wereld: uitzicht op groen en op de stad

Vanuit het hele gebouw is er zicht op de groene binnentuin. Niet alleen vanuit het grand café, maar bijvoorbeeld ook vanuit de twee kloostergangen die de entree verbinden met de kliniek. In deze gangen zijn zitnissen ontworpen, die een mooie, informele plek bieden om te lezen of af te spreken met bezoek. Daarnaast is er vanuit het kliniekgebouw zicht op de meerkoeten in de singel, op ouders die met hun kinderen onderweg zijn naar school, op de dagelijkse dingen van de stad. Zo verblijven de vaak kwetsbare patiënten van het UCP in een omgeving waar ze - op afstand - toch middenin het leven staan.

Méér dan een interieur: betekenisvolle ruimte

Voor psychiatrische patiënten is het ook belangrijk dat ruimtes betekenisvol zijn, dat ze afleiding bieden en prettig zijn om in te verblijven. Dit principe is door het hele UCP toegepast, van de entreehal met het grand café tot in de patiëntenkamers, van de therapieruimtes en zelfs tot in de gangen. Door de kliniek heen is gebruik gemaakt van passende kleuren, die zich voegen naar de aard van ruimte. Ook is er gezorgd voor een logische en minimale wayfinding, waardoor het gebouw minder 'medisch' aanvoelt. Door het slim inzetten van licht, vensterbanken, uitzicht, materialen en kleur wordt de manier waarop mensen een ruimte beleven en zich in die ruimte voelen gestuurd.

Architectuur als vorm van 'normaliteit'

Juist voor kwetsbare mensen gaat er iets geruststellends uit van normaliteit; daarom is er in het ontwerp gekozen om het gebouw zo min mogelijk de uitstraling van een ziekenhuis te geven. Alle ruimtes zijn voorzien van gordijnen, óók de patiëntenkamers, waardoor mensen de regie hebben over hun eigen dag; Er is gekozen veel voor vast meubilair - om zo een warme, aangeklede sfeer neer te zetten - en zijn er vensterbanken ontworpen die zo breed zijn dat ze zelfs gebruikt kunnen worden voor 'rooming-in', waardoor partners en gezinsleden eventueel kunnen blijven logeren - een unicum in de psychiatrische zorg.

“Het nieuwe UCP is een ode aan de vensterbank: de vensterbank als informele plek om te zitten. Een raamnis is een kleine ruimte in een grote ruimte, die je tegelijkertijd twee dingen geeft: geborgenheid en keuze - keuze om je terug te trekken of juist deel te nemen. Én het is een plek tussen binnen en buiten: je kan er deel zijn van de mensen in de ruimte, of wegdromen naar de wereld,” Dorte Kristensen, architect-directeur atelier PRO.

Het nieuwe UCP heeft daarmee meer het gevoel van een 'thuis' dan het 'zware' gevoel van een psychiatrische instelling.

Zorg en onderzoek in één ziekenhuis

In het gebouw is ruimte voor patiëntenzorg, maar ook voor onderzoek en onderwijs. Het UCP wil mensen met een psychiatrisch ziektebeeld namelijk de beste diagnostiek en behandeling geven, en daarbij speelt wetenschappelijk onderzoek een belangrijke rol. Door kennisontwikkeling en de klinische toepassing ervan hand in hand te laten gaan, kan de prognose van psychiatrische patiënten aanzienlijk worden verbeterd. Het ontwerp ondersteunt daarom zorg- en onderzoeksprocessen. Het nieuwe UCP is een geborgen en vriendelijke thuisomgeving voor patiënten, waar medewerkers en onderzoekers tegelijkertijd op een veilige en gestroomlijnde manier hun werk kunnen doen.

Atelier PRO i.s.m. Vakwerk Architecten

Atelier PRO is een internationaal opererend architectenbureau waar circa 45 bevlogen vakmensen werken aan architectuur, stedenbouw en interieurarchitectuur. Sinds de oprichting in 1976 is atelier PRO uitgegroeid tot een multidisciplinair bureau met een groot vakmanschap en sterke maatschappelijke betrokkenheid. Wat er om ons heen gebeurt vertalen we naar verrassende, verfijnde en contextuele ontwerpen die bijdragen aan toekomstbestendige en gezonde leefomgevingen voor wonen, werken, leren en recreëren. We vinden dat de kwaliteit van de leefomgeving de basis vormt voor mensen om zich te kunnen ontplooien. Daarom creëren we ruimtelijk ontwerpen die waarde toevoegen aan de kwaliteit van de leefomgeving, die ruimtelijke en sociale verbindingen mogelijk maakt.